Ορισμός

ΔυσκοιλιότηταΗ δυσκοιλιότητα δεν αποτελεί νόσο, αλλά ένα σύνολο συμπτωμάτων  που μπορεί να οφείλεται σε πολλά αίτια. Ο ορισμός της δυσκοιλιότητας δεν είναι εύκολη υπόθεση μιας και η συχνότητα των «φυσιολογικών» κενώσεων του εντέρου διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Η δυσκοιλιότητα συνήθως θεωρείται ως η αφόδευση με συχνότητα χαμηλότερη από 2-3 φορές την εβδομάδα ή η αφόδευση με σημαντική δυσκολία που συνοδεύεται με πόνο και καταπόνηση.

Ασθενής με δυσκοιλιότητα*, ορίζεται  ως ο ασθενής ο οποίος δεν χρησιμοποιεί υπακτικά, και αναφέρει τουλάχιστον δυο εκ των ακόλουθων συμπτωμάτων για μια χρονική περίοδο τουλάχιστον 12 εβδομάδων, όχι απαραίτητα συνεχόμενων, κατά τους τελευταίους 6 μήνες:

  • λιγότερες από 3 κενώσεις ανά εβδομάδα
  • σκληρή σύσταση κοπράνων στο 25% τουλάχιστον των κενώσεων
  • αίσθηση ατελούς κένωσης στο 25% τουλάχιστον των κενώσεων
  • αίσθηση απόφραξης του εντέρου στο 25% τουλάχιστον των κενώσεων
  • ανάγκη για χειρισμούς προκειμένου να εκκενωθεί το έντερο στο 25% τουλάχιστον των κενώσεων

Η δυσκοιλιότητα έχει δύο βασικές μορφές: την περιστασιακή (π.χ. λόγω αλλαγών στις διατροφικές συνήθειες, λόγω καταστάσεων άγχους και στρες, λόγω αλλαγής στον τρόπο ζωής, συχνά ταξίδια) και τη χρόνια (π.χ. λόγω κάποιας ασθένειας ή φαρμακευτικής αγωγής).
Eπίσης διακρίνεται σε λειτουργική και αποφρακτική δυσκοιλιότητα.

*Rome III Diagnostic Criteria for Functional Gastrointestinal Disorders

Αιτίες – Παράγοντες Πρόκλησης Δυσκοιλιότητας

Η δυσκοιλιότητα μπορεί να οφείλεται σε πολλά και διαφορετικά αίτια. Μεταξύ των συχνότερων αιτιών δυσκοιλιότητας περιλαμβάνονται:

Άγχος - στρες - ψυχολογικά αίτια

Το άγχος και η άσχημη ψυχολογία έχουν την ικανότητα να καθυστερούν τις επισκέψεις μας στην τουαλέτα. Συνήθως, όταν βιώνουμε το αίσθημα του άγχους, ο οργανισμός μας τίθεται σε μία λειτουργία «κινδύνου» & εγρήγορσης, καθώς ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται αυτό το ερέθισμα και κινητοποιεί το σώμα μας για δράση. Αυτή η σωματική αντίδραση που προκαλείται είναι το λεγόμενο «στρες».
Γενικά έχουν αναγνωριστεί δύο οδοί στην σωματική αντίδραση του στρες οι οποίοι θεωρείται ότι συμβάλουν στην πρόκληση της λεγόμενης «ψυχοσωματικής» δυσκοιλιότητας.

Η πρώτη οδός εκδηλώνεται μέσω του αυτόνομου νευρικού συστήματος (“ANS”) ενώ η δεύτερη είναι νευροενδοκρινικής φύσεως, και εκδηλώνεται μέσω της έκκρισης ορμονών (άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων-“HPA”)“.

Επιπλέον και σύμφωνα με έρευνες, το χρόνιο στρες επιδρά αρνητικά στην χλωρίδα του εντέρου. Η εντερική μικροχλωρίδα είναι το σύνολο των μικροοργανισμών οι οποίοι αποικούν το έντερό μας υπό φυσιολογικές συνθήκες και οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για την φυσιολογική λειτουργία του.
Όταν λοιπόν υποφέρουμε από χρόνιο στρες, τότε η βιωσιμότητα κάποιων εξ αυτών των μικροοργανισμών μεταβάλλεται δυσμενώς με αποτέλεσμα την διατάραξη της χλωρίδας του εντέρου άρα και της φυσιολογικής λειτουργίας του.

Βρεφική και παιδική ηλικία

Η δυσκοιλιότητα αποτελεί ένα συχνό πρόβλημα της βρεφικής και παιδικής ηλικίας.

Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι η δυσκοιλιότητα αφορά ποσοστό 5-10% των παιδιών και αποτελεί την αιτία για το 3% των επισκέψεων στον παιδίατρο και για το 25-35% των παραπομπών στον παιδογαστρεντερολόγο.

Η συχνότητα των κενώσεων αλλά και η σύσταση των κοπράνων μπορεί να διαφέρει από παιδί σε παιδί αλλά και από ηλικία σε ηλικία. Καλό είναι οι γονείς να ζητούν την συμβουλή του παιδίατρου όταν η συχνότητα ή η σύσταση των κενώσεων διαφέρει σε σχέση με τα συνήθη.

Στην πλειονότητα των παιδιών (95%) η δυσκοιλιότητα είναι λειτουργική, δεν ανευρίσκεται δηλαδή υποκείμενη οργανική βλάβη. Μόνο σε ένα μικρό ποσοστό παιδιών με δυσκοιλιότητα υφίσταται οργανικό πρόβλημα (5%).

Υπάρχουν τρείς περίοδοι στη ζωή ενός παιδιού που ενδέχεται να παρουσιαστεί δυσκοιλιότητα:

  1. Όταν γίνει εισαγωγή στερεών τροφών και δημητριακών στη διατροφή του, ειδικά εάν γίνει απότομα ή υπερβολικά γρήγορα. Ευτυχώς το εν λόγω πρόβλημα είναι συνήθως παροδικό.
  2. Όταν ξεκινήσει η εκπαίδευση για την τουαλέτα.
  3. Όταν ξεκινήσει να πηγαίνει σχολείο.

Τέλος, η σωστή και ισορροπημένη διατροφή αποτελεί ασπίδα προστασίας & πρόληψης κατά της βρεφικής και παιδικής δυσκοιλιότητας.

Άτομα άνω των 55 ετών

Σύμφωνα με έρευνες του Ελληνικού Ιδρύματος Γαστρεντερολογίας και Διατροφής η δυσκοιλιότητα απασχολεί το 16% του ενήλικου πληθυσμού ενώ ένας στους πέντε Έλληνες έχει αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα τουλάχιστον μια φορά. Το ποσοστό στους ηλικιωμένους είναι πολύ πιο μεγάλο και ανέρχεται στο 33% ενώ το 70% των περιπτώσεων είναι γυναίκες.
Εμφανίζεται δύο φορές συχνότερα σε άτομα άνω των 65 ετών και τρεις φορές σε άτομα άνω των 75 ετών επηρεάζοντας έτσι την ποιότητα ζωής και την ψυχολογία τους (λόγω της αίσθησης ύπαρξης ενός «προβλήματος»), καθιστώντας τους πιο επιρρεπείς σε προβλήματα που σχετίζονται με αυτό το σύμπτωμα.

Συνήθως οφείλεται σε διαιτητικούς παράγοντες, απουσία σωματικής άσκησης, λήψη φαρμάκων, σε συγκεκριμένες παθολογικές καταστάσεις καθώς και στην επιβράδυνση της κινητικότητας του εντέρου λόγω γήρατος.

Η διάγνωση της δυσκοιλιότητας από τον εξειδικευμένο γιατρό καθώς και η παρακολούθηση του ατόμου είναι απαραίτητη για να αποφευχθεί ο κίνδυνος εμφάνισης συγκεκριμένων επιπλοκών ο οποίος ειδικά στους ηλικιωμένους είναι υψηλός.

Εγκυμοσύνη

H δυσκοιλιότητα κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης, αποτελεί ίσως την 2η πιο συχνή διαταραχή, με πρώτη τη ναυτία. Παράγοντες όπως το άγχος και το στρες αποτελούν συνήθη αίτια εμφάνισης δυσκοιλιότητας. Ωστόσο, υπάρχουν και αιτίες αμεσότερα συνδεδεμένες με την εγκυμοσύνη και συγκεκριμένα οι ορμονικές διαταραχές που αυτή επιφέρει, οι οποίες συνήθως προκαλούν δυσκοιλιότητα από τους πρώτους κιόλας μήνες της εγκυμοσύνης.

Μία ορμόνη που τυπικά αυξάνεται κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης είναι η προγεστερόνη. Η προγεστερόνη η οποία είναι, πιθανώς, η σημαντικότερη ορμόνη της γυναίκας, έχει πολλαπλούς ρόλους. Μεταξύ άλλων χαλαρώνει τους μύες, μειώνει τις συσπάσεις αλλά και την κινητικότητα του εντέρου με αποτέλεσμα την επιβράδυνση της διέλευσης της τροφής από τον πεπτικό σωλήνα.

Επίσης, κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης, η μήτρα μεγαλώνει (για να εξασφαλίσει στο μωρό τον χώρο που χρειάζεται) ταυτόχρονα όμως ασκεί πίεση στο έντερο επιβραδύνοντας την λειτουργία του.

Ακόμη, στην εγκυμοσύνη, πολύ συχνά γίνεται λήψη συμπληρωμάτων διατροφής (π.χ. φυλλικού οξέος, ασβεστίου, μαγνησίου) με αρκετά συχνότερη την λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου, η οποία συνήθως συνοδεύεται από την εμφάνιση δυσκοιλιότητας.

Τέλος, συνήθη αίτια εμφάνισης δυσκοιλιότητας στην εγκυμοσύνη, είναι η απουσία ήπιας άσκησης, η καθιστική ζωή καθώς και οι κακές διατροφικές συνήθειες.

Άλλες αιτίες - παράγοντες

  • Αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες
  • Περιορισμένη φυσική δραστηριότητα
  • Ανεπαρκής λήψη υγρών & φυτικών ινών
  • Λήψη φαρμάκων όπως μερικά: Παυσίπονα (ειδικά τα οπιοειδή), αντιόξινα (που περιέχουν αργίλιο ή ασβέστιο), αντιυπερτασικά (ανταγωνιστές ασβεστίου), συμπληρώματα σιδήρου, διουρητικά, σπασμολυτικά, αντικαταθλιπτικά, αντιπαρκινσονικά, αντιεπιληπτικά και άλλα.
  • Πολυφαρμακία
  • Κατάχρηση υπακτικών
  • Γνωστές νοσογόνες καταστάσεις οι οποίες προκαλούν δυσκοιλιότητα, π.χ. σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (σπαστική κολίτιδα) & άλλες παθήσεις του παχέος εντέρου, μερικά νευρολογικά νοσήματα (σκλήρυνση κατά πλάκας, N. Parkinson), μεταβολικές & ενδοκρινικές διαταραχές (σακχαρώδης διαβήτης, υποθυρεοειδισμός, υπερασβεσταιμία, υποκαλιαιμία) κλπ.
  • Ταξίδια & έλλειψη κατάλληλων συνθηκών υγιεινής
  • Ιστορικό χρόνιας δυσκοιλιότητας
  • Πρόσφατο χειρουργείο στην περιπρωκτική χώρα ή στην περιοχή του περινέου

Αντιμετώπιση Δυσκοιλιότητας

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι διατροφικές αλλαγές και οι αλλαγές του τρόπου ζωής, βοηθούν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων και στην πρόληψη της δυσκοιλιότητας.

Μερικές χρήσιμες συμβουλές

  • Εντάξτε την άσκηση στην καθημερινότητά σας. Προσπαθήστε για παράδειγμα να βρείτε λίγο χρόνο για ημερήσιο περπάτημα (20-30 λεπτά) - διευκολύνει την κινητικότητα του εντέρου ειδικά εάν προηγηθεί της προσπάθειας για αφόδευση. Εάν η εργασία σας είναι καθιστική, προσπαθήστε να κάνετε συχνά διαλείμματα.
  • Υιοθετήστε μία ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες:

    Φροντίστε να αυξήσετε σταδιακά την κατανάλωση τροφών πλούσιων σε φυτικές ίνες, όπως ξηρούς καρπούς, παξιμάδια & δημητριακά ολικής άλεσης (σιτάρι, βρώμη κλπ.), φρέσκα φρούτα (σύκα, ακτινίδια, αχλάδια, ροδάκινα, μήλα, δαμάσκηνα- με το φλοιό τους κλπ.), λαχανικά (φασολάκια, μπάμιες, άγρια χόρτα το χειμώνα κλπ.) & όσπρια με παράλληλη κατανάλωση νερού.

    Εντάξτε στη διατροφή σας τροφές πλούσιες σε προβιοτικά όπως το κεφίρ, το ξινόγαλα, το παραδοσιακό γιαούρτι, μαλακά και ωριμασμένα τυριά (όπως το τσένταρ, η παρμεζάνα, η φέτα και η μυζήθρα) & τα λαχανικά τουρσί.

    Ενδεικτικά, μια τυπική μέρα μπορεί να περιλαμβάνει τα παρακάτω γεύματα:
  • Καταναλώνετε άφθονα υγρά ημερησίως με πιο βασικό το νερό (τουλάχιστον 8-10 ποτήρια). Το νερό αποτελεί το ιδανικότερο μέσο ενυδάτωσης.

    Ένα μπουκάλι ή ποτήρι νερό σε εμφανή θέση στο σπίτι ή στο γραφείο μπορεί να σας βοηθήσει σε αυτή την προσπάθεια! Και αν δεν είστε λάτρης του νερού, μπορείτε να προσθέσετε μερικές σταγόνες πορτοκαλιού, λεμονιού ή άλλου φρούτου για μία πιο ευχάριστη γεύση.

  • Μην αγνοείτε την έπειξη για αφόδευση. Προσπαθήστε να «ορίσετε» μία καθημερινή, τακτική & συγκεκριμένη ώρα για αφόδευση.
  • Σημαντικές αλλαγές στις εντερικές κενώσεις πρέπει να αναφέρονται στον θεράποντα ιατρό.
Στην περίπτωση που δεν υπάρχει ανταπόκριση στις παραπάνω αλλαγές των συνηθειών, ο θεράπων ιατρός θα αναζητήσει την αιτία του προβλήματος και θα συμβουλεύσει για την αντιμετώπισή του, επιλέγοντας την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει και τη χορήγηση καθαρκτικών.

Φάρμακα - Φαρμακευτική Αγωγή (Κατηγορίες)**

Tα καθαρτικά, ανάλογα με τον τρόπο δράσης τους, διακρίνονται** στα αυξάνοντα τον όγκο των κοπράνων, στα μαλακτικά των κοπράνων, στα αλατούχα και ωσμωτικώς δρώντα και στα διεγείροντα την εντερική κινητικότητα.

  1. Αυξάνοντα τον όγκο των κοπράνων: Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται διάφοροι φυσικοί πολυσακχαρίτες, όπως το πίτυρο των σιτηρών, υδρόφιλα κολλοειδή από σπόρους ορισμένων φυτών (ψύλλιο) ή συνθετικοί πολυσακχαρίτες (μεθυλοκυτταρίνη), που δρουν στο λεπτό και παχύ έντερο. Θεωρούνται «αθωότερα» γιατί διεγείρουν τον εντερικό περισταλτισμό (κινητικότητα) με τον αυξημένο τους όγκο (απορροφούν νερό σχηματίζοντας μαλακά κόπρανα με αυξημένο όγκο, προκαλώντας αυξημένη κινητικότητα των μυών του εντέρου). Κυκλοφορούν σε συνδυασμό με καθαρτικά άλλων κατηγοριών.
  2. Μαλακτικά των κοπράνων: Kύριος εκπρόσωπος της κατηγορίας αυτής είναι η παραφίνη ή παραφινέλαιο (paraffin liquid, mineral oil), ένα σύμπλοκο μίγμα κορεσμένων υδρογονανθράκων, πετρελαϊκής προέλευσης. Επαλείφουν τα κόπρανα αυξάνοντας την γλοιότητά τους και έτσι διευκολύνουν τη δίοδο τους στο έντερο και την αφόδευση. Δίνονται κυρίως σε άτομα με αιμορροϊδοπάθειες ή άλλες επώδυνες καταστάσεις της πρωκτικής περιοχής.
  3. Αλατούχα και ωσμωτικώς δρώντα: Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα άλατα του μαγνησίου, διάφορα τρυγικά άλατα, ορισμένοι ημισυνθετικοί πολυσακχαρίτες (λακτουλόζη και λακτιτόλη), οι πολυαιθυλενογλυκόλες (macrogols) και η γλυκερίνη. Ενεργούν με τρόπο παρόμοιο με τα υπακτικά που αυξάνουν τον όγκο των κοπράνων υπό την έννοια ότι προσελκύουν νερό στο κόλον για να μαλακώσουν και διογκώσουν τα κόπρανα διευκολύνοντας την διέλευσή τους (δρουν όπως το σφουγγάρι στο νερό).
  4. Διεγείροντα την εντερική κινητικότητα: Tα φάρμακα της κατηγορίας αυτής διεγείρουν την εντερική κινητικότητα (τη σύσπαση δηλ. των εντερικών μυών), κυρίως του παχέος εντέρου και μειώνουν την απορρόφηση ύδατος και ηλεκτρολυτών. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν η δισακοδύλη, το καστορέλαιο, η σέννα και το πικοθειικό νάτριο.

** Kατηγορίες υπακτικών σύμφωνα με το επίσημο σύστημα ταξινόμησης φαρμάκων από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) – κωδικός Α06. Αναλυτικές πληροφορίες και από Εθνικό Συνταγολόγιο.